#ΕΥΘΥΜΙΑ ΣΟΥΖΑΝΑ ΓΑΒΡΙΗΛ
Υποψήφια διδάκτωρ Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Το τουριστικό φυλλάδιο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα υλικά στο σχεδιασμό και την προώθηση του τουριστικού προϊόντος.Οποιοδήποτε και αν είναι το προϊόν ή η υπηρεσία που προωθείται, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα ενημερωτικό φυλλάδιο κάποιας μορφής. Το τουριστικό φυλλάδιο αποσαφηνίζει την υπόσχεση του τουριστικού φορέα προς τον αγοραστή.
Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, υπάρχει απόλυτη ανάγκη να διασαφηνίζεται με ακρίβεια η περιγραφή του προϊόντος. Το περιεχόμενο των τουριστικών φυλλαδίων αποτελείται κατά κύριο λόγο από εικόνες, οι οποίες συνοδεύονται από μικρά κείμενα πληροφοριακού χαρακτήρα (Gardner, Κορρές & Αρακόπουλος, 2001).
Η σημειωτική ανάλυση της τουριστικής εικόνας και η έθνο- σημειωτική μελέτη των τουριστικών υλικών κρίνεται απαραίτητη για την κατανόηση των μυθολογιών και ιδεολογιών πάνω στις οποίες στηρίζεται η σύνθεση και η συγγραφή τους (Morgan & Pritchard, 1998).
Έτσι, στόχος της παρούσας εργασίας είναι να αναλυθούν σημειωτικά τα επίσημα τουριστικά φυλλάδια του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού και μέσα από τη σημειωτική ανάλυση των φυλλαδίων θα αναζητηθεί ο τρόπος προβολής και δόμησης της ελληνικής ταυτότητας.
Θα μελετηθούν τρία από τα συνολικά επτά επίσημα φυλλάδια, τα οποία βρίσκονται στην επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Τουρισμού. Η επιλογή των φυλλαδίων έγινε τυχαία, λόγω της περιορίσμενης έκτασης που έχουμε στη διάθεσή μας. Συγκεκριμένα, θα μελετηθεί το φυλλάδιο του αστικού, του θρησκευτικού και του γαστρονομικού τουρισμού. Η μέθοδος με την οποία αναλύονται τα τρία φυλλάδια προκύπτει από τη θεωρεία ανάλυσης των εικόνων και ανάλυσης του κειμένου, κατά τους Barthes (1997) και Greimas (1966), βάσει της οποίας εντοπίζονται οι σημασιολογικές ισοτοπίες, δηλαδή οι ομάδες λέξεων και φράσεων με κοινό σημασιολογικό περιεχόμενο ώστε να βρεθεί η εσωτερική οργάνωση του κειμένου και οι ιδιαίτεροι σημασιολογικοί κώδικες που προβάλλονται.
1.Εισαγωγή
Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να αναλυθούν σημειωτικά τα επίσημα τουριστικά φυλλάδια του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ ) και μέσα από τη σημειωτική ανάλυση των φυλλαδίων θα αναζητηθεί ο τρόπος προβολής και δόμησης της Ελληνικής ταυτότητας. Παράλληλα με τη σημειωτική ανάλυση, περιγράφεται η γενικότερη δομή των τουριστικών φυλλαδίων και γίνονται παρατηρήσεις τεχνικής δόμησης (σελιδοποίηση, χρώματα, σκίτσα και μέγεθος φωτογραφιών). Το corpus ανάλυσης της έρευνας είναι τα εξής τουριστικά φυλλάδια του ΕΟΤ: Διάλλειμα στην πόλη, Θρησκευτικός Τουρισμός, Γαστρονομία.
Θα μελετηθούν τρία από τα συνολικά επτά επίσημα φυλλάδια, τα οποία βρίσκονται στην επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Τουρισμού . Τα τουριστικά φυλλάδια αποτελούν επίσημες εκδόσεις του Υπουργείου Τουρισμού και είναι διαθέσιμα σε ηλεκτρονική μορφή, στην επίσημη ιστοσελίδα του (www.visitgreece.gr). Στην επίσημη ιστοσελίδα, υπάρχουν φυλλάδια που αναφέρονται και προβάλλουν διαφορετικές μορφές τουρισμού, όπως: Διάλλειμα στην πόλη (City Break), Πολιτισμικός Τουρισμός (Culture), Συνεδριακός Τουρισμός (Meetings), Θρησκευτικός Τουρισμός (Religious Tourism), Περιηγητικός Τουρισμός (Touring), Ναυτικός Τουρισμός (Nautical Tourism), Γαστρονομία (Gastronomy). Η επιλογή των τριών φυλλαδίων έγινε τυχαία.
2.Μεθοδολογία ανάλυσης
Η μέθοδος με την οποία αναλύονται τα τρία φυλλάδια προκύπτει από τη θεωρεία ανάλυσης των εικόνων και ανάλυσης του κειμένου, κατά τους Barthes και Greimas αντίστοιχα (Barthes, 1997 και Greimas, 1966). Οι δύο θεωρίες (Barthes και Greimas) χρησιμοποιούνται συνδυαστικά με σκοπό τη μεγαλύτερη ακρίβεια και εγκυρότητα στα αποτελέσματα της έρευνας (τριγωνοποίηση). Πρόκειται για ένα μεικτό μοντέλο ανάλυση εικόνας και λόγου, όπως προτείνεται από τη Χριστοδούλου (2003). Συγκεκριμένα ο Barthes (1997), ως προς την ανάλυση της εικόνας, προτείνει δύο επίπεδα ανάλυσης. Το κυριολεκτικό και συνειρμικό. Ωστόσο, υποστηρίζει πως παράλληλα υπάρχει πάντα και το λεκτικό γλωσσικό μήνυμα. Η ανάλυση των παραπάνω μηνυμάτων μάς βοηθά στην κατανόηση του συστήματος της εικόνας. Από την άλλη, ο Greimas (1966) στη δομική του σημασιολογία, αναλύει το λογοτεχνικό κείμενο με βάση την εξής τεχνική: Εντοπίζονται, αρχικά διαισθητικά και στη συνέχεια με συστηματικότητα, οι σημασιολογικές ισοτοπίες, δηλαδή οι ομάδες λέξεων και φράσεων με κοινό σημασιολογικό περιεχόμενο. Εξετάζοντας αυτές τις γλωσσικές ομάδες έτσι ώστε να βρεθεί η εσωτερική οργάνωση του κειμένου, προκύπτουν δομημένα σημασιολογικά σύνολα τα οποία ονομάζει κώδικες (Χριστοδούλου, 2003; Wang, 2000).
Στη παρούσα έρευνα, οι εικόνες, συγκεκριμένα οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στα τουριστικά φυλλάδια θα αναλυθούν κατά το μοντέλο ανάλυσης του Barthes (1997), ενώ τα κύρια γλωσσικά μηνύματα, όπως λεζάντες, τίτλοι και υπότιτλοι, θα ομαδοποιηθούν σε σημασιολογικά σύνολα με σκοπό να καταγραφούν οι σημασιολογικοί κώδικες στους οποίους μας παραπέμπουν, αναφορικά, πάντα με τον στόχο που καλείται να εκπληρώσει το κάθε φυλλάδιο.
Για την βαθύτερη κατανόηση της δομής των φυλλαδίων, σχεδιάστηκαν δύο τύποι πινάκων. Ο πρώτος τύπος πίνακα περιγράφει το κάθε φυλλάδιο στο σύνολο και τη γενικότερη δομή και σχεδίασή του. Συγκεκριμένα καταγράφει τον τίτλο του τουριστικού φυλλαδίου, τα περιεχόμενά του, τις υποενότητες στις οποίες αρθρώνεται, τον τίτλο της κάθε υποενότητας ή το κύριο γλωσσικό μήνυμα που φέρει και τέλος των αριθμό εικόνων που περιλαμβάνονται στη καθεμιά. Ο δεύτερος τύπος πίνακα επικεντρώνεται στη περιγραφή της κάθε εικόνας ξεχωριστά. Συγκεκριμένα, δηλώνεται ο αύξων αριθμός της εικόνας, το είδος της εικόνας, αν έχει λεζάντα ή όχι, δίνεται η περιγραφή της εικόνας, με βάση το μοντέλο ανάλυσης των σημασιολογικών κωδίκων. Ο αριθμός των σημασιολογικών κωδίκων, στο σύνολο των τριών φυλλαδίων που μελετήθηκαν, είναι 17.
3.Θεωρητικό Πλαίσιο
Ο ορισμός του τουρισμού παρουσιάζει επίμονες και σοβαρές δυσκολίες για τους μελετητές του, κυρίως λόγω του άυλου χαρακτήρα του που καθιστά δύσκολη την εκτίμηση του αντίκτυπού του στην οικονομία και τη γενικότερη ανάπτυξη και εξέλιξη μιας χώρας. Στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, ωστόσο έχουν καταγραφεί πολλοί ορισμοί της έννοιας του τουρισμού. Κοινό χαρακτηριστικό σχεδόν όλων των προτεινόμενων ορισμών είναι ότι συνδέεται με την τάση του ανθρώπου για επικοινωνία, ψυχαγωγία και απόκτηση νέων εμπειριών μέσα από κάποιον ταξιδιωτικό προορισμό. Ο πρώτος ορισμός δόθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (Π.Ο.Τ.) , περιγράφοντας τον τουρισμό ως μια σειρά από δραστηριότητες. Συγκεκριμένα, με βάση τον ορισμό που προτείνεται από τον Π.Ο.Τ, ο τουρισμός αποτελείται από δραστηριότητες ατόμων που ταξιδεύουν και που διαμένουν σε μέρη διαφορετικά από το σύνηθες περιβάλλον τους, με σκοπό την ανάπαυση, την άσκηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων κ.ά. για χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει το ένα έτος. Ο όρος «σύνηθες περιβάλλον» χρησιμοποιείται για να εξαιρεθούν από τον εν λόγω ορισμό τα συχνά ταξίδια εντός των περιοχών της συνηθισμένης διαμονής ή εργασίας ή άλλα ταξίδια ρουτίνας.
Πιο συγκεκριμένα, ο τουρισμός των ειδικών ενδιαφερόντων αποτελεί μια εξειδικευμένη μορφή τουρισμού που προϋποθέτει τη μετακίνηση (ομαδική ή ατομική) ατόμων που θέλουν να αναπτύξουν τα ειδικά τους ενδιαφέροντά τους ή να επισκεφτούν μέρη με συγκεκριμένο σκοπό (λόγοι υγείας, επαγγελματικοί λόγοι, κτλ.). Παρακάτω παρατίθενται μερικές από τις επιμέρους μορφές του τουρισμού των ειδικών ενδιαφερόντων, χωρίς να αποκλείεται και η ύπαρξη επιπλέον υπό-μορφών (Λαγός, 2005), όπως: τουρισμός πόλεων, θρησκευτικός, γαστρονομικός, συνεδριακός κ.α.
4.Σημειωτική ανάλυση Φυλλαδίου ""Διάλλειμα στην πόλη”
Στόχος του φυλλαδίου είναι να αναδειχθεί το διάλλειμα μέσα στην πόλη. Η δομή του φυλλαδίου ξεκινάει με σαφή αναφορά στον στόχο ήδη από τον τίτλο, στην εισαγωγική διαφάνεια. Το διάλλειμα ξεκινάει από την πόλη της Αθήνας και συνεχίζει στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Δεν γίνεται αναφορά σε άλλη πόλη της Ελλάδας παρά μόνο στηνπρωτεύουσακαιτηναμέσως μεγαλύτερη πόλη (Θεσσαλονίκη).
Θα μπορούσε να είχε γίνει αναφοράκαισεάλλεςμεγάλες πόλεις της χώρας.
Το διάλλειμμα στην Αθήνα δομείται ως εξής:
1.Γενική περιγραφή της πόλης
2.Αναφορά στο ιστορικό της παρελθόν
3.Αναφορά στο σημερινό της πρόσωπο
4.Σύνδεση παλιού και νέου
5.Αναφορά στα περίχωρα
6.Χαλάρωση μέσα στην πόλη
7.Απόλαυση μέσα στην πόλη
Στη συνέχεια, ακολουθεί το διάλλειμα στη πόλη της Θεσσαλονίκης, το οποίο αρθρώνεται ως εξής:
1.Εξερεύνηση της πόλης
2.Χαλάρωση και διασκέδαση μέσα στην πόλη
3.Νυχτερινή ζωή
Είναι φανερό ότι ο χώρος που δίνεται στην Αθήνα είναι πολύ μεγαλύτερος συγκριτικά με τη Θεσσαλονίκη, επιλογή που δικαιολογείται λόγω της σημαντικότητας της Αθήνας, ως πρωτεύουσας. Αρχικός στόχος του φυλλαδίου είναι να προβάλλει την έννοια του διαλλείματος στις δύο αυτές πόλεις. Ας εξετάσουμε κατά πόσο το πετυχαίνει. Γίνονται αρκετές αναφορές στη νυχτερινή ζωή, στα περίχωρα των πόλεων (παραλίες, τουριστικά θέρετρα, κτλ.), σε πολιτιστικά γεγονότα κ.ά. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι φωτογραφίες που αντιπροσωπεύουν τα παραπάνω. Από τις συνολικά 63 φωτογραφίες του φυλλαδίου, οι 31 (23%) προβάλλουν την έννοια της χαλάρωσης, της διασκέδασης και του διαλλείματος.
Επιπλέον τα αντίστοιχα γλωσσικά μηνύματα που συνοδεύουν τις φωτογραφίες, ενισχύουν δυναμικά την έννοια του διαλλείματος. Συχνή είναι η χρήση ρημάτων όπως χαλάρωσε, διασκέδασε, εξερεύνησε αλλά και αναφορές σε χαρακτηριστικά της πόλης που προβάλλουν τη διασκέδαση, π.χ. πόλη που ποτέ δεν κοιμάται κτλ. Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν αναφορές σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους, αφού βρισκόμαστε στην περιγραφή των δύο πόλεων. Έτσι, λοιπόν, από τεχνική άποψη, θα λέγαμε πως ο στόχος του φυλλαδίου επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό.
Σε δεύτερο επίπεδο, ενδιαφέρον έχει να μελετήσουμε κατά πόσο ο παραπάνω στόχος κατορθώνεται μέσα από την αναφορά σε συγκεκριμένους εννοιολογικούς και σημασιολογικούς κώδικες που προβάλλονται κάθε φορά και σε κάθε φωτογραφία. Από την ανάλυση του φυλλαδίου προέκυψε ότι οι σημασιολογικοί κώδικες που πρωτοστατούν είναι ο μνημειακός, ο πολεοδομικός/αρχιτεκτονικός και ο κώδικας του ελεύθερου χρόνου. Στη συνέχεια, ακολουθούν οι σημασιολογικοί κώδικες του φυλλαδίου στο σύνολό τους και ο αριθμός των αναφορών που γίνονται για τον καθένα:
•Μνημειακός κώδικας: 29 αναφορές, (30%) του συνόλου των αναφορών.
•Κώδικας ελεύθερου χρόνου/διασκέδασης: 22 αναφορές, (23%) επί των αναφορών.
•Κώδικας φυσικού περιβάλλοντος: 11 αναφορές. Συνολικά (12%) των αναφορών.
•Πολεοδομικός/αρχιτεκτονικός κώδικας: 9 αναφορές, (9%) επί του συνόλου των αναφορών.
•Κώδικας πολιτισμού: 7 αναφορές. Οι αναφορές σε κώδικες πολιτισμού αγγίζουν το (7%) στον συνολικό αριθμό τους.
•Μουσειακός κώδικας: 4 αναφορές, (4%) στο σύνολο των αναφορών.
•Ιστορικός κώδικας: 3 αναφορές. Οι αναφορές σε ιστορικούς κώδικες, κυρίως σε ιστορικά κτίρια, φτάνουν στο (3%) επί του συνολικού.
•Θρησκευτικός κώδικας: 3 αναφορές, (3%) το σύνολο των αναφορών.
•Γαστρονομικός κώδικας: 2 αναφορές. Συνολικό ποσοστό (2%) επί του συνόλου.
•Αθλητικός κώδικας: 2 αναφορές. Ποσοστό (2%) επί των συνολικών αναφορών.
•Κώδικαςμετακίνησης: 1 αναφορά. Μόλις (1%) στο σύνολο των συνειρμικών κωδίκων.
•Κώδικαςθετικών συναισθημάτων: 1 αναφορά, (1%) στο σύνολο των κωδίκων.
•Κώδικαςπροσωπικής δημιουργίας: 1 αναφορά. Συνολικό ποσοστό (1%) επί του γενικού
συνόλου των αναφορών.
•Κώδικαςσυγκεκριμένου χρόνου: 1 αναφορά, (1%) επί του συνολικού αριθμού αναφορών.
•Κώδικαςζωικού βασιλείου: 1 αναφορά. Στο (1%) του συνόλου των αναφορών.
5.Σημειωτική ανάλυση Φυλλαδίου “Θρησκευτικός Τουρισμός”
Η ανάλυση της θρησκευτικότητας, έχει μεγάλο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι εκφράζεται μέσα από πολλά στοιχεία του πολιτισμού, όπως αρχιτεκτονήματα (εκκλησίες, μοναστήρια), αντικείμενα τέχνης (ψηφιδωτά) αλλά και θρησκευτικές συνήθειες και παραδοσιακά τελετουργικά (Leone, 2011). Το φυλλάδιο του θρησκευτικού τουρισμού είναι μικρότερο σε μέγεθος από το φυλλάδιο Διάλλειμα στην πόλη. Αποτελείται από 13 διαφάνειες και συνολικά 38 φωτογραφίες. Η δόμησή του είναι παρόμοια με το φυλλάδιο Διάλλειμα στην πόλη. Διακρίνεται σε ενότητες και κάθε ενότητα φέρει έναν τίτλο και συχνά και έναν υπότιτλο.
Συγκεκριμένα οι ενότητες στις οποίες αρθρώνεται το φυλλάδιο είναι οι εξής:
1.Θρησκευτικός Τουρισμός (εξώφυλλο)
2.Το άλλο πρόσωπο της Ελλάδας
3.Όρος Άθως
4.Μετέωρα
5.Απόστολος Παύλος
6.Τα μοναστήρια
7.Πάτμος
8.Οι εκκλησίες
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των φωτογραφιών του φυλλαδίου είναι ότι καμιά δεν έχει λεζάντα, χαρακτηριστικό που καθιστά αδύνατο τον προσδιορισμό των εκκλησιών ή των μοναστηριών που προβάλλονται κάθε φορά. Οι φωτογραφίες που επιλέγονται είναι όλες ρεαλιστικές και τραβηγμένες σε πρωινές ώρες ώστε να είναι ευδιάκριτο το περιεχόμενό τους. Ακόμα, παρατηρείται η έλλειψη της ανθρώπινης παρουσίας στις φωτογραφίες. Οι συντάκτες του φυλλαδίου επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στο θρησκευτικό στοιχείο. Τέλος, το φυλλάδιο δεν φέρει έναν ιδιαίτερο τίτλο, όπως γίνεται στο προηγούμενο αλλά μας δηλώνει εξ αρχής το περιεχόμενο και τον στόχο του, δηλαδή την περιγραφή του θρησκευτικού τουρισμού στη χώρα. Συνοπτικά, βάσει του φυλλαδίου, ο θρησκευτικός τουρισμός, στην Ελλάδα, αρθρώνεται μέσα από:
•Την περιγραφή των μοναστηριών,
•των εκκλησιών,
•των θρησκευτικών μονών της χώρας καθώς και
•την περιγραφή ιδιαίτερων θρησκευτικών τόπων (Όρος Άθως, Μετέωρα).
Μνημονεύονται μεμονωμένα παραδείγματα από όλα τα παραπάνω, όπως μοναστηριακά συγκροτήματα στα Μετέωρα και στο Όρος Άθως, εκκλησίες της χώρας, η μονή της Αποκάλυψης, κτλ. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στον Απόστολο Παύλο και την πορεία του.
Σε επίπεδο συνειρμικών κωδίκων, είναι αναμενόμενο ότι πρωτοστατεί ο θρησκευτικός κώδικας. Ακολουθεί ο πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός κώδικας, καθώς παρουσιάζονται με ευκρίνεια οι διάφορες εκκλησίες και τα μοναστήρια και ο τρόπος που είναι χτισμένα. Τέλος, τα μοναστήρια είναι τοποθετημένα πάντα μέσα σε περιβάλλοντα εξωτερικού χώρου, περιγράφοντας, παράλληλα και φυσικά τοπία της Ελλάδας (κώδικας φυσικού περιβάλλοντος).
Συγκεκριμένα οι σημασιολογικοί κώδικες που αναφέρονται στο φυλλάδιο του θρησκευτικού τουρισμού, είναι οι εξής:
•Θρησκευτικός κώδικας: 32 αναφορές στο σύνολο των αναφορών σε συνειρμικούς κώδικες (38%).
•Πολεοδομικός/αρχιτεκτονικός κώδικας: 30 αναφορές στο σύνολο των αναφορών στους κώδικες (35%).
•Κώδικας φυσικού περιβάλλοντος: 15 αναφορές επί του συνολικού αριθμού αναφορών (18%).
•Μνημειακός κώδικας: 6 αναφορές επί του συνολικού αριθμού αναφορών (7%).
•Κώδικας τέχνης: 1 αναφορά επί του συνολικού αριθμού (1%).
•Τελετουργικός κώδικας: 1 αναφορά στο σύνολο των αναφορών των σημασιολογικών κωδίκων (1%).
Οι σημασιολογικοί κώδικες που προβάλλονται είναι πολύ λιγότεροι σε σχέση με το προηγούμενο. Κατονομάζονται μόλις έξι συνειρμικοί κώδικες, χαρακτηριστικό που είναι αναμενόμενο, δεδομένου ότι ο θρησκευτικός τουρισμός περιγράφεται με περισσότερη σοβαρότητα και λιτότητα, συγκριτικά με το τουριστικό φυλλάδιο των πόλεων.
Ο κώδικας που πρωτοστατεί είναι φυσικά ο θρησκευτικός (σε ποσοστό 38%), εφόσον περιγράφεται η μορφή του θρησκευτικού τουρισμού. Ακολουθεί ο πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός κώδικας (35%), με την προβολή της αρχιτεκτονικής δόμησης των εκκλησιών και μοναστηριών. Ο κώδικας του φυσικού περιβάλλοντος είναι πάντα παρών, με 15 αναφορές και (18%) επί του συνόλου των αναφορών σε σημασιολογικούς κώδικες. Σχεδόν πάντα προβάλλεται κάποιο τοπίο ή ο χώρος στον οποίο είναι τοποθετημένο το εκάστοτε μοναστήρι. Ελάχιστες είναι οι αναφορές που γίνονται στον κώδικα της τέχνης, μέσα από την απεικόνιση εκκλησιαστικών εικόνων ή ψηφιδωτών. Τέλος, ιδιαίτερη επισήμανση αξίζει η μοναδική αναφορά που γίνεται σε θρησκευτικό τελετουργικό και συγκεκριμένα στο τελετουργικό του Επιταφίου (τελετουργικός κώδικας).
Όπως και στο προηγούμενο φυλλάδιο, έτσι και εδώ θα προσπαθήσουμε να ελέγξουμε την επιτυχία του τουριστικού φυλλαδίου, ως προς την επίτευξη του στόχου του, μέσα από την ανίχνευση των γλωσσικών ισοτοπιών, κατά τον Greimas (1966). Θα ομαδοποιήσουμε λέξεις και φράσεις του φυλλαδίου που παραπέμπουν στον θρησκευτικό τουρισμό ή στην έννοια της θρησκείας, γενικότερα. Τέτοιες λέξεις και φράσεις είναι: θρησκευτικούς σκοπούς, Όρος Άθως, μοναστική πολιτεία, Ιερό Όρος, Απόστολος Παύλος, ιστορία του χριστιανισμού, τα μοναστήρια, Αποκάλυψη, εκκλησίες. Το παραπάνω λεξιλόγιο σίγουρα ισχυροποιεί και προβάλλει με μεγάλη ισχύ την έννοια της θρησκείας και του θρησκευτικού τουρισμού στη χώρα.
6.Σημειωτική Ανάλυση Φυλλαδίου “Γαστρονομικός Τουρισμός”
Από πλευρά τεχνικής, το φυλλάδιο ακολουθεί το ίδιο μοντέλο, όπως συμβαίνει και στα δύο προηγούμενα. Φέρει έναν συγκεκριμένο τίτλο, τη λέξη Γαστρονομία και τα περιεχόμενά του περιλαμβάνουν επιμέρους υποενότητες. Κάθε υποενότητα έχει έναν τίτλο που καθορίζει τη θεματική και το σκοπό της. Σκοπός του φυλλαδίου, όπως δηλώνεται ήδη από τον τίτλο είναι η περιγραφή της ελληνικής γαστρονομίας, η οποία περιγράφεται ως εξής:
1.Εισαγωγή στη γαστρονομία
2.Περιγραφή κλασικών προϊόντων ή πιάτων της κλασσικής γαστρονομίας και συγκεκριμένα: τυρί, λάδι και ελιές, αυγοτάραχο και ούζο, κρασί, κρέας και ψάρι, μαστίχα και κρόκος και μέλι και γλυκά.
3.Παράρτημα με συνταγές
Η επιλογή των προϊόντων που περιγράφονται είναι αρκετά αντιπροσωπευτική της ελληνικής κουζίνας. Θα λέγαμε πως τα παραπάνω προϊόντα είναι τα κλασσικά προϊόντα παραγωγής της ελληνικής γης. Έτσι, η επιλογή τους θεωρείται πολύ επιτυχημένη για την ικανοποίηση του τελικού στόχου.
Όλες οι φωτογραφίες είναι ρεαλιστικές και με έντονα χρώματα. Σχεδόν όλες φέρουν λεζάντα ώστε να είναι σαφές το περιεχόμενό τους. Ιδιαίτερα είναι τα στοιχεία του ρεαλιστικού σκίτσου που εμφανίζονται τόσο μέσα στις φωτογραφίες όσο και στην επιφάνεια των διαφανειών. Οι λεπτομέρειες του σκίτσου είναι αρκετές, κάνοντας το φυλλάδιο πιο ευχάριστο και προσιτό αλλά και υποδηλώνοντας την ανθρώπινη παρουσία που δεν προβάλλεται άμεσα.
Ο γαστρονομικός κώδικας βρίσκεται σε πρώτο πλάνο, με ποσοστό (91%) επί του συνολικού αριθμού των αναφορών. Ακολουθεί ο κώδικας της φύσης ή του φυσικού περιβάλλοντος, με ποσοστό (5%), ο κώδικας της παραδοσιακής τέχνης, συγκεκριμένα στη φωτογραφία 19, με την παραδοσιακή πήλινη κανάτα, σε ποσοστό (2%) και τελικά, ο κώδικας του ζωικού βασιλείου επίσης σε ποσοστό (2%) επί του συνόλου. Ο στόχος των συντακτών είναι φανερός. Δίνουν προβάδισμα στη περιγραφή της γαστρονομίας και της ελληνικής κουζίνας, χωρίς να παρεμβάλλονται άλλες σχετικές πληροφορίες.
Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν περιγράφονται καθόλου γαστρονομικές συνήθειες του λαού, τεχνικές μαγειρικής, εικόνες από καλλιέργειες προϊόντων (μικρή εξαίρεση ίσως να αποτελούν οι φωτογραφίες της ενότητας της ελιάς, και πάλι όμως δεν περιγράφεται η παραγωγή ή η τεχνική συγκομιδή της ελιάς). Τα πιάτα παρουσιάζονται έτοιμα και σερβιρισμένα σαν να βρίσκονται σε περιβάλλον εστιατορίου.
Όπως και στα προηγούμενα τουριστικά φυλλάδια (Αιάλλειμα στην πόλη και Θρησκευτικός Τουρισμός), έτσι και εδώ, θα ομαδοποιηθούν οι λέξεις και φράσεις που δημιουργούν γλωσσικές ισοτοπίες που παραπέμπουν στην ελληνική γαστρονομία. Λέξεις όπως γαστρονομία, ελληνική γεύση, ουρανίσκους, τυρί, ελληνικό προϊόν, ελληνικές πίτες, λάδι, ελιές, αυγοτάραχο, ούζο, κρασί, ελληνική κουζίνα, ελληνικό ψάρι και κρέας, θαλασσινά, μαστίχα, κρόκος, μέλι, γλυκά, γλυκά του κουταλιού, ντάκος, λαχανοσαλάτα, αυγά με κρόκο, σουπιά σε κρασί, σαγανάκι, ψάρι με πράσο και μάραθο, ντοματοκεφτέδες, αρνί με βερίκοκα και μέλι, ανθότυρο με μέλι και πιπέρι, χαλβάς. Το παραπάνω λεξιλόγιο ενισχύει την έννοια της ελληνικής γαστρονομίας και προβάλλει δυνατά, ικανοποιώντας στο μέγιστο βαθμό τον στόχο του τρίτου τουριστικού φυλλαδίου.
7.Συμπεράσματα
Από μια πρώτη ματιά, καταλαβαίνουμε ότι ο μηχανισμός δόμησης της ελληνικότητας είναι ισχυρός, μέσα από τις πολυάριθμες αναφορές σε στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού (ελληνική γεωγραφία, ιστορία, γαστρονομία, ορθοδοξία) που μας παραπέμπουν σε αντίστοιχους σημασιολογικούς κώδικες που προβάλλουν, γενικά, την έννοια της ελληνικότητας. Άλλωστε κύριος στόχος των φυλλαδίων είναι ακριβώς η προβολή του ελληνικού στοιχείου, ως μέσου προσέλκυσης του εν δυνάμει τουριστικού κοινού. Τέλος, στα συμπεράσματα, σκόπιμο κρίνεται να καταγράψουμε και κάποιες γενικές παρατηρήσεις ως προς τη τεχνική δόμηση των φυλλαδίων (περιεχόμενα, μέγεθος, φωτογραφίες, χρώματα). Τα τρία φυλλάδια που μελετήθηκαν έχουν παρόμοιο μέγεθος, εκτείνονται σε 14 διαφάνειες το πρώτο φυλλάδιο, σε 13 το δεύτερο και 12 διαφάνειες το τρίτο. Οι φωτογραφίες που τοποθετούνται είναι όλες ρεαλιστικές και σύγχρονες. Τα χρώματα είναι έντονα και ζωντανά. Το μέγεθος των φωτογραφιών ποικίλει, υπάρχουν φωτογραφίες που καταλαμβάνουν τη μισή έκταση της διαφάνειας και άλλες που είναι αρκετά μικρές.
Συνήθως, οι φωτογραφίες που τοποθετούνται σε μεγαλύτερο μέγεθος, είναι αυτές που προβάλλουν το κύριο αντικείμενο/κτίριο/αρχαιολογικό μέρος/προϊόν της ενότητας. Το φυλλάδιο του θρησκευτικού τουρισμού είναι το πιο λιτό από τα τρία, με λιγότερα χρώματα και καθόλου σκίτσα. Η επιλογή έντονων χρωμάτων, πέρα από τη ζωντάνια και το ρεαλισμό, προσδίδει και έναν χαρακτήρα πιο σύγχρονο και μοντέρνο. Δεν κυριαρχεί κάποιο συγκεκριμένο χρώμα, όπως
συνέβαινε σε παλαιότερα φυλλάδια (μπλε και λευκό). Άλλες φωτογραφίες είναι τραβηγμένες κατά τις πρωινές ώρες και άλλες, σε βραδινές ώρες, ανάλογα με τον στόχο που καλούνται να εξυπηρετήσουν, στο σύνολο του φυλλαδίου. Για παράδειγμα, στην υποενότητα που αναφέρεται στη ζωή, στη νυχτερινή Αθήνα, οι φωτογραφίες είναι όλες τραβηγμένες, τη νύχτα.
Οι λεζάντες είναι πολύ σημαντικές. Με εξαίρεση, το φυλλάδιο του θρησκευτικού τουρισμού, οι περισσότερες φωτογραφίες συνοδεύονται από λεζάντες. Σημαντικός είναι και ο ρόλος του ρεαλιστικού σκίτσου. Σκίτσα υπάρχουν τόσο μέσα στις φωτογραφίες όσο και εξωτερικά, πάνω στις διαφάνειες. Οι λεπτομέρειες του σκίτσου που βρίσκονται εσωτερικά των φωτογραφιών, προσδίδουν μεγαλύτερη παραστατικότητα, ρεαλισμό και ζωντάνια. Τα σκίτσα που βρίσκονται εκτός των φωτογραφιών, συνήθως δίνουν μια πιο ευχάριστη και παιχνιδιάρικη νότα.
Ως προς την εσωτερική δόμηση, όλα τα φυλλάδια χωρίζονται σε νοητές υποενότητες με διαφορετική θεματική η κάθε μια. Στο εξώφυλλο δηλώνεται το περιεχόμενο και ο στόχος, μέσω του τίτλου. Το εξώφυλλο και στα τρία φυλλάδια περιλαμβάνει μία μόνο φωτογραφία που καλύπτει όλη την έκταση του εξωφύλλου. Με εξαίρεση το φυλλάδιο του θρησκευτικού τουρισμού, στα εξώφυλλα υπάρχουν πάντα στοιχεία σκίτσου, δίνοντας εξ αρχής ζωντάνια και ρεαλισμό. Σε όλα τα φυλλάδια, τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος, δίνονται οι επίσημοι ιστότοποι για τον Ελληνικό Τουρισμό, με στόχο τη μεγαλύτερη και πληρέστερη πληροφόρηση.
Τα επίσημα τουριστικά φυλλάδια του ΕΟΤ, προωθούν τις νέες μορφές τουρισμού που προσπαθεί να προβάλλει η χώρα. Όπως αναφέραμε και σε προηγούμενο κεφάλαιο τα επίσημα θεματικά φυλλάδια του οργανισμού αναφέρονται σε ποικίλες μορφές τουρισμού, όπως ο ναυτικός, ο γαστρονομικός, ο συνεδριακός, κτλ. Τα τρία φυλλάδια που μελετήθηκαν, καταφέρνουν να προβάλλουν την Ελλάδα, μέσα από τους αρχικούς άξονες που τέθηκαν αρχικά. Μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για τους βασικούς άξονες πάνω στους οποίους δομείται η έννοια της ελληνικότητας: Κλασικότητα, Ανθρωποκεντρισμός, Παράδοση, Αυθεντικότητα και Ιστορικότητα. Η έννοια της κλασικότητας εκφράζεται μέσα από τη συχνή προβολή των αρχαιολογικών μνημείων, των μουσείων κτλ. της χώρας (μνημειακός κώδικας). Η έννοια του κλασικού εκφράζεται και γλωσσικά καθώς υπάρχει και αντίστοιχο κεφάλαιο με τον συγκεκριμένο τίτλο (Κλασικισμός), στο φυλλάδιο Γιάλλειμα στη πόλη.
Ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας εκφράζεται μέσα από τη προβολή της ζωής μέσα στις πόλεις, κυρίως στο πρώτο φυλλάδιο (κώδικας χαλάρωσης, ελεύθερου χρόνου και ψυχαγωγίας). Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες ανθρώπων που διασκεδάζουν, χαλαρώνουν, ψυχαγωγούνται μέσα στη πόλη. Μάλιστα, η παραπάνω ιδέα της ζωής μέσα στη πόλη, ενισχύεται και γλωσσικά μέσα από λέξεις, όπως χαλάρωση, εξερεύνησε, διασκέδασε, κτλ.
Οι έννοιες της παράδοσης και της αυθεντικότητας προβάλλονται κατά κύριο λόγο, μέσα από την παρουσίαση της ελληνικής κουζίνας (κώδικας γαστρονομίας) και των αυθεντικών, παραδοσιακών προϊόντων της χώρας (κρόκος, ούζο, μαστίχα, φέτα κτλ.). Δεν είναι λίγες οι γλωσσικές αναφορές στις έννοιες παράδοση και αυθεντικότητα (π.χ. αυθεντικό αυγοτάραχο). Φυσικά, η παράδοση παρουσιάζεται και μέσα από τη προβολή του θρησκευτικού στοιχείου και την έννοια της Ορθοδοξίας (θρησκευτικός κώδικας). Το φυλλάδιο του θρησκευτικού τουρισμού αφιερώνεται στη προβολή της θρησκευτικής παράδοσης της Ελλάδας, μέσα από φωτογραφίες ναών, μοναστηριών, παραδοσιακών θρησκευτικών προορισμών, κτλ.
Τέλος, η έννοια της ιστορικότητας παρουσιάζεται τόσο μέσα από την προβολή ιστορικών χώρων (ιστορικός κώδικας), ιστορικών μνημείων και κτιρίων της χώρας (π.χ. Ζάππειο Μέγαρο, Κοινοβούλιο, βυζαντινά τείχη, κ.ά.) όσο και μέσα από τη προβολή της ιστορικής διάστασης του συνόλου του ελληνικού πολιτισμού (ιστορικότητα στη γαστρονομία, κτλ.).
Τέλος, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε την πληρότητα με την οποία παρουσιάζεται το ελληνικό στοιχείο και η ελληνικότητα, μέσα στα επίσημα φυλλάδια του ΕΟΤ. Προβάλλονται διαφορετικά χαρακτηριστικά της Ελλάδας και του ελληνικού πολιτισμού, τα οποία όλα μαζί, συνθέτουν την ελληνικότητα και προβάλλον τη χώρα, στο σύνολό της.
Η προβολή του ελληνικού στοιχείου είναι δυνατή σε καθένα από τα τρία θεματικά φυλλάδια, μέσα από ισχυρούς σημασιολογικούς κώδικες που μας παραπέμπουν στο αντίστοιχο προβαλλόμενο χαρακτηριστικό, κάθε φορά (για παράδειγμα, το φυλλάδιο του γαστρονομικού τουρισμού, είναι διάχυτο από κώδικες γαστρονομίας). Φυσικά, για την πληρέστερη κατανόηση της δόμησης και παρουσίασης της ελληνικότητας, ως μηχανισμός τουριστικής έλξης και προσέλκυσης, αποτελεί η συνολική μελέτη και των επτά επίσημων θεματικών, κάτι που αποτελεί και μια πρόταση για μελλοντική έρευνα.
Βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση
- Gartner, W., C., Κορρές, Γ., Μ., Δρακόπουλος, Σ., Κ. (2001). Τουριστική ανάπτυξη : αρχές διαδικασίες και πολιτικές. Περιστέρι : Έλλην.
- Greimas, A., J. (1966). Semantique structurale. Paris: Larousse.
- Leone, M. (2011). “Lo spazio d’esperienza delle processioni religiose”. Ambiente, ambientamento, ambientazione/ Environment, Habitat, Setting. Monographic issue of Lexia, 9¬10, p. 357-396.
- Morgan, N. & Pritchard, A. (1998). Tourism Promotion and Power: Creating Images, creating identities. Chichester: Wiley.
- Visit Greece Official Portal: http://www.visitgreece.gr/ (πρόσβαση στις 13/2/2017).
- Wang, N. (2000). Tourism and Modernity. A Sociological Analysis. Pergamon Press.
- Watson, G., L. & Kopachevsky, J., P. (1994). “Interpretations of tourism as a commodity”.
- Sociology of Tourism, 281-300. London: Routledge.
- World Tourism Organization: http://www2.unwto.org/ (πρόσβαση στις 13/2/2017).
Ελληνική
- Barthes, R. (1997). Εικόνα, μουσική, κείμενο. Αθήνα: Πλέθρον.
- Λαγός, Δ. (2005). Τουριστική Οικονομική. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.
- Υπουργείο Τουρισμού: http://www.gnto.gov.gr/ (πρόσβαση στις 13/2/2017).
- Χριστοδούλου, Α. (2003). Σημειωτική Ανάλυση και Πολιτισμός στην Ξένη Γλώσσα. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017
